اهمیت تربیت جنسی کودکان و نوجوانان در خانواده

تاریخ: 1393/04/15

مادر ، پدر و اعضای تعیین کننده‌ی خانواده نقشی موثر در پرورش رفتارهای جنسی سالم فرزندانشان به عهده دارند . آنان باید سعی کنند با شناخت مراحل رشد جنسی کودکان و نوجوانان ، واقعیت‌های ظریف و آداب تربیتی مرسوم فرهنگ و جامعه‌ی خود را به بچه‌هایشان منتقل کنند . آموزش‌های زود هنگام و ناشیانه‌ی مسایل جنسی به کودکان و نوجوانان گاه آنان را چنان دچار دلهره و اضطراب می‌کند که اصول بهداشت روانی خانواده را خدشه‌دار می‌سازد . از طرف دیگر ، اگر این آموزش‌ها دیر هنگام ، نا کافی و غیر واقعی باشند ، نمی‌توانند مفید واقع گردند . اگر پدر و مادر بتوانند به پرسش‌ها و کنجکاوی‌های جنسی فرزندان خود پاسخ‌های مناسب و سنجیده بدهند ، می‌توانند مانع از انحراف فکری ، سرکوب جنسی و مخفی کار آنان شوند .
بچه‌ها هنگام تولد ، دارای جنسیت دختر یا پسرند ، جنسیتی که می‌تواند متاثر از نگرش‌ها ، دیدگاه‌ها و برداشت‌های متفاوت افراد جامعه باشد . والدین و برداشت‌های متفاوت افراد جامعه باشد . والدین و مراقبین نزدیک کودکان می‌توانند با برقراری رابطه‌ای دوستانه ، توام با اعتماد و احترام ، درباره‌ی مسایل و موضوعات مختلف ، از جمله امور جنسی ، اطلاعات و آگاهی‌های لازم و صحیح به آن‌ها بدهند . والدین می‌توانند از این طریق با افکار ، احساسات و هیجانات جنسی فرزندانشان به صورت فعال و پویا آشنا باشند و مبانی ارزشی خود را به تدریج در آن مستحکم سازند . توصیه‌هایی که والدین به فرزندانشان (چه دختر و چه پسر) می‌کنند ، باید در برگیرنده‌ی اطلاعات و دانسته‌هایی درباره‌ی روابط انسانی ، هویت جنسی ، رعایت مسایل بهداشتی ، مهارت‌های زندگی ، ارزش‌ها و اخلاقیات انسانی ، بیان احساسات و نیازها ، تصمیم‌گیری‌های مسئولانه و حفظ و افزایش عزت‌نفس آنان باشد . این مهارت‌ها باید در خانواده و بین اعضای موثر و مطمئن آن پایه‌ریزی و استوار شوند تا در هنگام لزوم ، کودک ، نوجوان و جوان ، بتواند به نحوی شایسته از آن‌ها استفاده کند . هر چه مادر و پدر از نقش‌های جنسیتی خود رضایت و خشنودی بیش‌تری داشته باشند ، بهتر می‌توانند دیدگاه‌ها و هویت خود را به فرزندانشان نیز انتقال دهند و الگویی شایسته برای آنان باشند . کودکان نیازمند شرایط و موقعیت‌هایی‌اند که بتوانند مهارت‌های اساسی زندگی را بر اساس اصل احترام گذاشتن به اخلاقیات و دیدگاه‌های خانوادگی بیاموزند و تجربه کنند . پایه‌ریزی ارزش‌های سالم اخلاقی در خانواده به بچه‌ها کمک می‌کند تا هنگام بلوغ و نوجوانی بهتر تصمیم بگیرند و مسئولیت زندگی‌شان را بپذیرند .
کودکان و موضوعات جنسی
زمانی که والدین قصد دارند درباره‌ی مسایل جنسی با فرزندانشان صحبت کنند ، نگران‌اند که آیا بچه‌ها را گیج و سردرگم می‌کنند؟ آیا اطلاعات زیادی در اختیار آن‌ها می‌گذارند ؟ آیا توانسته‌اند سوالات آنان را




پاسخ دهند؟ و آیا ... پژوهش‌ای مختلف (GOSSART, MARY , 2002) نشان می‌دهند فرار گیری موضوعات جنسی ، همچون سایر درس‌هایی که کودکان و نوجوانان در محیط مدرسه و آموزشگاه‌ می‌آموزند ، باید به تدریج و گام به گام باشد . گفت‌وگو و پاسخ‌گویی به پرسش‌های جنسی کودکان باید متناسب با سن ، شیوه‌ی آموزش و درک آنان باشد . والدین می‌توانند هر بار که فرصتی پیش می‌آید تا درباره‌ی احساسات ، هیجانات ، ارزش‌ها و عقاید خودشان درباره‌ی رفتارهای جنسی شایسته و پسندیده صحبت کنند ، بحث ساده‌ای پیش بکشند و با آگاه سازی‌های تدریجی فرزندانشان ، رابطه‌ای صمیمانه با آن‌ها برقرار سازند ؛ رابطه‌ای که در سال‌های بعد می‌تواند موجب ارتباط دایم آن‌ها با یکدیگر شود .
برخی از والدین به دلیل عقاید و بینش‌های خود ، علاقه‌ای به صحبت کردن درباره‌ی مسایل و آموزه‌های جنسی ندارند . زیرا تصور می‌کنند ارایه‌ی اطلاعات موجب بیدار شدن غریزه‌ی جنسی فرزندانشان می‌شود . در حالی که باید بدانند هر چه اطلاعات و دانسته‌های کودکان و نوجوانان درباره‌ی بدن خود و مسایل مربوط به جنسیتشان بیش‌تر و صحیح‌تر باشد ، رفتار‌های جنسی آگاهانه‌تری از خود بروز می‌دهند . بچه‌ها به هر حال کنجکاوی خود را از طریق منابع مختلف ، مثل دوستان ، نشریات ، رسانه‌ها و ... ارضا می‌کنند. به همین سبب والدین و اعضای موثر خانواده بهتر است برای اطمینان حاصل کردن از آموزش سالم آنان ، وظیفه‌ی آگاهی دهنده‌ی اصلی را خود به عهده بگیرند .
نکته‌ی دیگر در این زمینه آن است که پدر و مادر هنگام آموزش دادن مسایل جنسی به فرزندانشان خوب است به عکس‌العمل‌ها و رفتارهای خود حین صحبت کردن و ارتباط برقرار کردن با کودکان توجه داشته باشند . اگر اخم کنید ، عصبانی شوید یا حالت دفاعی به خود بگیرید ، کودک یا نوجوان شما تصور می‌کند که نمی‌تواند رابطه‌ای دوستانه با شما برقرار کند و پرسش‌های خود را به راحتی از شما بپرسد ، لذا از رو در رو شدن و برخورد با شما اجتناب می‌کند و ترجیح می‌دهد این گونه مسایلش را یا سرکوب کند ، یا نادیده بگیرد یا با دیگران در میان بگذارد .
مراحل رشد جنسی کودکان و نوجوانان
الف) از هنگام تولد تا 3 سالگی
● نسبت به اعضای مختلف بدن خود کنجکاو می‌شود و در صدد کشف آن‌ها بر می‌آید .
● از لمس کردن آلت تناسلی خود لذت می‌برد (توجه داشته باشید که لذت کودک 3-2 ساله ، با لذت جنسی تفاوت دارد).
● به راحتی و بدون هیچ‌گونه خجالت و شرمساری درباره‌ی اعضای بدن خود صحبت می‌کند .
● قادر به صحبت با دیگران و درک گفته‌های آنان است . می‌توان نام اعضای بدنش را به او یاد داد . مادر و پدر می‌توانند به منظور کمک به کودکان خردسال (تا 3 سالگی) و رشد ویژگی‌های جنسی سالم در آنان به نکات آموزشی زیر دقت کنند :
1- درباره‌ی اعضای مختلف بدن و کارکرد هر یک ، توضیحات ساده و قابل فهمی به کودک بدهید . برای مثال ، دهان و دندان‌ها برای خوردن و جویدن غذا می‌باشد ، چشم‌ها برای دیدن و ...
2- کودک را در آغوش بگیرید و اجازه دهید علاقه و محبت شما را از این طریق درک کند . کودکان نیاز به برقراری تماس‌های جسمانی با والدین و اعضای خانواده‌ی خود دارند .
3- به تدریج به فرزندتان تفاوت و خصوصی بودن بعضی از اندام‌های بدنش را یاد بدهید . برای مثال ، بینی عضوی از صورت است و دست زدن به آن اشکالی ندارد ، ولی آلت‌تناسلی اندامی خصوصی است و دیگران نباید به آن دست بزنند .
4- چنان‌چه فرزندتان با کودک غیر هم‌جنس خودش بازی می‌کند و متوجه‌ی تفاوت جنسی خودش با او می‌گردد ، سعی کنید تفاوت دختر و پسر را خیلی ساده و راحت برایش توضیح دهید .
5- به کودک یاد بدهید که اگر کودک دیگری قصد داشت آلت تناسلی او را ببیند ، با مخالفت کردن و گفتن این‌که : "این قسمت از بدن من کاملا خصوصی است" ، مانع از انجام این کار شود .
6- چنان‌چه فرزند خردسالتان درباره‌ی حاملگی سوالی پرسید ؛ سعی کنید با ساده‌ترین عبارات و جملات جواب او را بدهید .
7- سعی کنید هنگامی که درباره‌ی اعضای بدن – اعم از سر ، دست ، پا و آلت تناسلی صحبت می‌کنید، احساس گناه ، شرمساری و خجالت نداشته باشید .

ب) کودکان 5-4 ساله
● احساس کنجکاوی درباره‌ی تمام مسایلی که به جنسیت مربوط می‌شود . برای مثال ، دختر و پسر چه تفاوتی با هم دارند؟ ... چرا مردان حامله نمی‌شوند؟ ... کودک چگونه به دنیا می‌آید ؟ و ...
● ارضای حس کنجکاوی درباره‌ی اندام‌های تناسلی کودکان دیگر ، از طریق بازی‌هایی مثل دکتر بازی.
● اطمینان حاصل کردن از جنسیت خود و توانایی تشخیص دادن دختر یا پسر بودن خود .
● فهم و درک رفتارهای کلیشه‌ای زنانه و مردانه و تفاوت گذاشتن بین نقش‌های مادر و پدر در خانه (زن و مرد بودن).
● آگاهی کامل نسبت به اعضای بدن خود . مادر و پدر می‌توانند به منظور کمک به کودکان 5-4 ساله‌ی خود و رشد ویژگی‌های جنسی سالم درآنان به نکات آموزشی زیر دقت کنند .
1- مفهوم خصوصی بودن اندام‌های تناسلی را به کودک یاد بدهید .
2- نام اعضای بدن او را (چه داخلی و چه خارجی) با کلمات و الفاظ درست و شایسته به کودک بیاموزید.
3- کودک را تشویق کنید تا سوالات مختلف خود را درباره‌ی جنسیت و اندام‌های تناسلی ، از شما یا افراد قابل اطمینان خانواده بپرسد .

پ) کودکان 9-6 ساله
● اغلب کودکان 9-6 ساله مایل به دوست شدن و بازی کردن با کودکان همجنس خودند . این گروه کاملا به نقش‌های جنسیتی‌شان حساس و هوشیارند .
● تشخیص خصوصی بودن مسایل مربوط به جنسیت . (اگر والدین از صحبت کردن درباره‌ی مسایل جنسی احساس شرم و گناه کنند ، این گروه از کودکان به تدریج از صحبت کردن و در میان گذاشتن سوالات و پرسش‌های جنسی خود امتناع خواهند کرد .)
● توجه به صحبت‌های دوستان ، اعضای خانواده ، رسانه‌ها و ... درباره‌ی مسایل جنسی .
● درک کامل نقش‌ها و تصورات قالبی خانواده‌ها درباره‌ی مسایل جنسیتی . برای مثال ، این کار پسرانه است و این کار دخترانه .
● تشکیل خود پنداره‌ای قوی درباره‌ی نوع جنس و تن‌انگاره‌ی خود . مادر و پدر می‌توانند به منظور کمک به کودکان 9-6 ساله‌ی خود و رشد ویژگی‌های جنسی سالم در آنان ، به نکات آموزشی زیر توجه داشته باشند .
1- سعی کنید آگاهی‌ها و دانسته‌های فرزندتان را در مورد مسایل مربوط به جنس خود بالا ببرید . گاهی کودکان این سن و سال ، از پرسیدن چنین نکات و سوالاتی طفره می‌روند یا اجتناب می‌ورزند . در این گونه موارد والدین و اعضای موثر خانواده می‌توانند اطلاعات سالم و مورد نیاز او را که موجب ارضای حس کنجکاوی‌اش می‌شود ، در اختیار او قرار دهند .
2- زمانی که سعی می‌کنید تفاوت‌های دختر و پسر را برای فرزندتان شرح دهید ، بر رعایت حقوق هر یک و نقش‌های مساوی آنان در انجام کارها و وظایف روزانه ، تاکید کنید .
3- توضیحات ساده ، مختصر و قابل فهمی درباره‌ی بلوغ و تغییرات گوناگون جسمانی ، عاطفی و رفتاری به کودک 8 ساله‌ی خود بدهید . هر چند کودکان این سن و سال هنوز تجربه‌ای از این گونه تغییرات ندارند ، ولی صحبت درباره‌ی آن موجب صمیمیت ، یکرنگی و ایجاد فضایی احترام‌آمیز برای گفت‌وگوی‌های بعدی شما با نوجوانتان می‌شود . برای مثال ، گفتن این که در دوران بلوغ زیری و بمی صدای بچه‌ها تغییر می‌کند و از این قبیل ، راه را برای راهنمایی‌ها و هدایت‌های بعدی شما باز می‌کند .

ت)کودکان14-10 ساله
● داشتن احساسی آگاهانه نسبت به جنسیت خود و شیوه‌های ابراز وجود متناسب با آن .
● تشخیص احساسات سالم مربوط به تغییرات حالات عاطفی – رفتاری جنس خود .
● نگرانی و اضطراب در مورد بلوغ و آن‌چه رخ خواهد داد (چگونگی آمادگی او).
● احساس خجالت و شرمساری از پرسیدن سوالات جنسی خود .
● آگاهی از اهمیت و ارزش خصوصی بودن اعضای بدن خود .
اگر تاکنون درباره‌ی جنسیت با فرزندتان صحبتی نکرده‌اید ، هنوز دیر نشده است . سعی کنید حتما در اولین فرصت مناسب ، که زمینه‌ای برای گفت‌وگو داشته باشید ، این کار را انجام دهید. اگر فرزندتان از قبل آمادگی پذیرش اطلاعاتی در خصوص بلوغ و تغییرات جسمی را داشته باشد ، بهتر می‌تواند با این تغییر و تحولات رشدی خود کنار آید . متاسفانه گروهی از والدین آن قدر صبر می‌کنند تا فرزندانشان به مرحله‌ی بلوغ و بروز تغییرات جسمی – روانی برسند ، آن‌گاه سر صحبت را با آن‌ها باز می‌کنند . در حالی








که اگر زودتر با ایجاد ارتباط و رابطه‌ای دوستانه این گونه موضوعات را با فرزندانشان در میان بگذارند ، خیلی راحت‌تر و آسوده‌تر می‌توانند گفت‌وگوهایشان را پی‌بگیرند . بدین منظور می‌توان از نکات آموزشی زیر استفاده کرد :
1- درباره‌ی بلوغ و تغییراتی که نوجوانان در این سن دچار آن می‌شوند ، اطلاعات کافی به فرزندانتان (به‌ویژه دختران) بدهید . برای فرزندتان شرح دهید که تمام این تغییرات کاملا عادی و طبیعی است و جای هیچ‌گونه اضطراب و تشویشی نیست . بلوغ می‌تواند روابط حاکم بر والدین و کودکان را به هم بریزد . گاهی تغییرات خلقی دوران بلوغ ، آشفتگی‌ها و نابسامانی‌های بی‌شماری در خانواده ایجاد می‌کنند. ارتباط بین والدین و بچه‌ها که قبلا نزدیک ، صمیمانه گرم بود ، گاهی دچار سردی ، جدایی و گفت‌و‌گو‌های مشاجره‌آمیز می‌شود . دخترها معمولا احساسات و عواطف خود را به راحتی بروز می‌دهند و پسرها گاه دچار عصبیت‌‌ها و پرخاشگری‌های شدید می‌شوند . یکی از علل این نوسانات خلقی تغییرات هورمونی است که در بدن آن‌ها ایجاد می‌شود . در چنین شرایطی اگر والدین با آرامش ، صبوری و ملایمت با نوجوانشان رفتار کنند ، بهتر می‌توانند راه‌های ارتباط کلامی را با آن‌ها حفظ نمایند . پایداری روابط خانوادگی و ایجاد فضایی دوستانه و صمیمی ، نقش مهم و اساسی در حل مشکلات عاطفی – هیجانی نوجوانان دارد . حمایت ، ایجاد امنیت روانی و حضور دایم در کنار نوجوان می‌تواند مانع از بروز بسیاری از انحرافات ، کجروی‌ها ، بزهکاری‌ها و آسیب‌های اجتماعی شود .
2- به حریم خصوصی فرزندتان ، در عین آن که سعی می‌کنید رابطه‌ای نزدیک و صمیمانه با او داشته باشید ، احترام بگذارید.
3- برای نوجوانتان توضیح دهید که تغییرات دوران بلوغ هر فردی متفاوت است .
4- تذکر این نکته به نوجوان ضروری است که تغییرات جسمانی بدن او همراه با تغییرات عاطفی ، شناختی و رفتاری خواهد بود و تمام این حالات ، هیجانات و احساسات او کاملا طبیعی و سالم است .
5- ارتباط مهم بین احساس جنسی و هیجانات عاطفی سالم (مثل علاقه ، محبت و ...) را برای نوجوانتان شرح دهید .(HUBERMAN, BARBARA, 2004)

ث) نوجوانان 18- 15 ساله
● درک و شناخت غریزه‌ی جنسی و آگاهی از پیامدهای رفتارهای جنسی .
● تشخیص روابط سالم و شایسته‌ی جنسی از روابط غیر سالم و نامشروع .
● گزینش شیوه‌های سالم بیان تمایلات و عواطف جنسی .
● بیان احساسات و هیجانات مربوط به جنسیت خود .
● درک پیامدهای منفی ناشی از روابط جنسي (ابتلا به بیماری‌های جنسی ، ایدز ، حاملگی ، عفونت‌ها و ...).




● قابلیت فراگیری آموزش‌های جنسی سالم و درک اهمیت احساسات و عواطف برای ازدواج و تشکیل خانواده . مادر و پدر می‌توانند به منظور کمک به نوجوانان خود و رشد ویژگی‌های جنسی سالم در آنان به نکات آموزشی زیر دقت کنند . ( 2004و(ROFFMAN, DEBORAH
1- بیان شفاف و واضح دیدگاه‌ها و نگرش‌های خانواده درباره‌ی اهمیت دادن به موازین و مقررات زندگی مشترک از اهمیت زیادی برخوردار است . نوجوانان باید بدانند تا زمانی که توانایی تصمیم‌گیری برای آینده‌شان را ندارند و قادر به پذیرش مسئولیت‌های سنگین خانه و خانواده نیستند ، از ازدواج‌های نابهنگام و برقراری روابط نزدیک با افراد غیر همجنس خود بپرهیزند .
2- صحبت و گفت‌وگو درباره‌ی نقش احساسات و عواطف ، به عنوان پایه‌ی زندگی مشترک و اهمیت روابط خانوادگی قبل و بعد از ازدواج می‌تواند موجب تصمیم‌گیری صحیح نوجوانان شود .
3- راهنمایی ، هدایت و ایجاد ارتباط با نوجوان ، همگی از جمله کمک‌هایی است که والدین می‌توانند در خصوص برقراری روابط جنسی سالم توسط فرزندانشان ، انجام دهند .
4- تقویت و پرورش حس مسئولیت‌پذیری و تصمیم‌گیری در نوجوان .
5- صحبت و گفت‌وگو درباره‌ی رفتارهای منحرف و ناسالم جنسی .
6- داشتن فضایی باز و راحت در خانواده برای در میان گذاشتن مسایل و مشکلات گوناگون – از جمله مسایل جنسی – نوجوانان را از انحرافات و بزهکاری‌های گوناگون باز می‌دارد .
7- ارایه‌ی الگوهای رفتاری شایسته و سالم در خانواده (رفتارهای توام با صداقت ، احترام متقابل ، همکاری ، تعاون ، صمیمیت و ... ).
8- مشخص کردن محدودیت‌ها و مقررات خانوادگی در زمینه ی دوست‌یابی و برقراری ارتباطات اجتماعی
9- تقویت حس آینده‌نگری در نوجوان و اهمیت دادن به برنامه‌ریزی برای زندگی .
منبع: پیوند شماره 315 – دی 1384